Historia budynku

Dom Ukraiński w Przemyślu – Ukrajinskyj Narodnyj Dim.

To nie tylko budynek z pięknymi wnętrzami. To ludzie, idea, niesamowita historia.

Przełom XIX i XX wieku w Galicji to okres, w którym społeczność ukraińska budowała Narodne Domy czyli nowoczesne ukraińskie centra kulturalne, edukacyjne, obywatelskie. Również w Przemyślu społeczność ukraińska postanowiła wybudować taki ośrodek.

Liderem przemyskich Ukraińców był wtedy dr Teofil Kormosz. Dzięki jego zdolnościom organizacyjnym w 1904 r. w centrum Przemyśla wybudowano ze składek społeczności ukraińskiej Narodnyj Dim – Dom Ukraiński. Dom był „wizytówką” Ukraińców i świadczył o ich dużym potencjale i zaangażowaniu.

Domy Ukraińskie powstawały między innymi we Lwowie, Stryju, Tarnopolu, Kołomyi. Ich budowa trwała od kilku do nawet 15 lat. W Przemyślu: od wmurowania kamienia węgielnego do uroczystego otwarcia minęło zaledwie 15 miesięcy. Przemyski Narodnyj Dim był tak okazały, nowoczesny, pięknie wykończony, że nazywany był „perłą nad Sanem”.

Było to miejsce, które stale przyciągało mieszkańców i mieszkanki, nie tylko ze społeczności ukraińskiej. Odbywały się tutaj między innymi koncerty, spektakle, szkolenia, próby, spotkania młodzieży. Działała czytelnia czy sklep z cukierkami.

Serce budynku to pięknie zdobiona sala teatralna, zawierająca ornamenty z różnych regionów Ukrainy. Na jej scenie występowali m.in. Iwan Franko, Salomea Kruszelnicka, Leś Kurbas, Modest Męciński. Znajdowało się tutaj kino „Apollo”.

Dom był miejscem prężnej aktywności obywatelskiej i działalności kulturalnej do wybuchu drugiej wojny światowej. Po wojnie, wysiedleniach, emigracji, społeczności ukraińskiej z miasta i regionu, życie ukraińskie w Przemyślu zamarło. W 1947 roku przemyski Dom Ukraiński został odebrany nielicznej już wtedy społeczności ukraińskiej przez władze komunistyczne. Ośrodek tętniący do niedawna życiem opustoszał. Po kilkunastu latach niektórzy Ukraińcy zaczęli powracać z wysiedlenia do Przemyśla. Pragnęli żyć na ziemiach przodków. Do miasta jak magnes przyciągał ich Dom Ukraiński, jego historia, wspomnienie o czasach świetności i nadzieja na odrodzenie życia społeczności ukraińskiej.

Pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku Ukraińcy w Przemyślu rozpoczęli starania o zwrot Domu Ukraińskiego, nie wiedząc jeszcze jak długi i trudny to będzie proces. Gdy zrozumieli, że władza komunistyczna nie chce im oddać Domu, zaczęli wynajmować w nim niektóre pomieszczenia – aby uchronić jak największą jego część przed zniszczeniem. Równolegle kontynuowali starania o zwrot Narodnego Domu i napełniali budynek treścią, pragnieniem działania i tworzenia. Dom stał się znów miejscem spotkań, integracji, działalności kulturalnej.

Narodnyj Dim – Dom Ukraiński powrócił do społeczności ukraińskiej po 64 latach. W 2011 roku Związek Ukraińców w Polsce wykupił budynek za 1% wartości. Trzy pokolenia społeczności ukraińskiej w Polsce chroniły to ważne dla nich miejsce, odradzały w nim działalność i żyły nadzieją, że w końcu zostaną gospodarzami w swoim Domu. Niektórzy nie doczekali tej chwili.

Po odzyskaniu budynku podjęto decyzję o przeprowadzeniu gruntownego remontu – odbudowy i modernizacji, od fundamentów aż po dach, aby mógł służyć kolejne długie lata. Remontując staramy się zachować jak najwięcej z jego zabytkowej substancji. Równolegle z remontem Dom stale wypełnia się treścią: spotkaniami, koncertami, konferencjami, prezentacjami, próbami. Żyje: rozmawia, śpiewa, opowiada, tańczy. Łączy. To centrum kultury ukraińskiej, integracji, dialogu, edukacji nieformalnej otwarte dla wszystkich mieszkańców.

Po 22 lutego 2022 Dom otworzył się również na uchodźców wojennych z Ukrainy. Jego piękne serce – sala teatralna była miejscem odpoczynku dla kilku tysięcy osób szukających schronienia przed wojną. Do dzisiaj jest to centrum udzielające pomocy i wsparcia osobom uchodźczym. Oczywiście stale prowadzimy w nim działalność kulturalną, edukacyjną, integracyjną. Przed nami kolejne etapy remontu, między innymi: sali teatralnej, piwnic i elewacji. Marzymy o tym, aby go wyremontować, aby w pełni korzystać z jego potencjału i możliwości.

Narodnyj Dim – Dom Ukraiński w Przemyślu – to nie tylko budynek z pięknymi wnętrzami. To ludzie, idea, niesamowita historia. I przyszłość.